Tradycje i zwyczaje

Jasełka to mniej lub bardziej rozbudowane przedstawienia o Bożym Narodzeniu, wzorowane na średniowiecznych misteriach. Ich nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa „jasło”, oznaczającego żłób.

Obrzędy kolędnicze – jak podają źródła - wywodzą się zarówno ze średniowiecznych misteriów religijnych, jak i są związane ze słowiańskim noworocznym chodzeniem po kolędzie. Pierwsze wzmianki źródłowe o tradycji kolędowania w Polsce pochodzą z XVI wieku. 

Tradycja tworzenia szopek występowała we wszystkich regionach Rzeczypospolitej, istnieją one również w wielu krajach na świecie (m. in. Włochy, Szwajcaria, Niemcy, Austria, Peru, Meksyk). W większości regionów, szczególnie w południowej Małopolsce, wciąż żywa jest tradycja chodzenia z szopką. Obecnie w ten sposób kolędują głównie dzieci, śpiewając kolędy i składając życzenia. 

Słowo ikona pochodzi od greckiego rzeczownika eikon, „obraz”, „wizerunek”. W historii sztuki ikona jest ściśle określonym wizerunkiem sakralnym, związanym z tradycją chrześcijańskiego Wschodu, wykonanym na desce techniką enkaustyczną według przyjętego wzoru.

Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień, okres szczególny, przygotowujący do największego święta chrześcijan, Zmartwychwstania Pańskiego. Obfituje on w liczne praktyki religijne oraz w wiele zwyczajów ludowych.

Wielka Sobota, jako dzień poprzedzający święto Zmartwychwstania, obchodzona jest przez chrześcijan obu tradycji: zachodniej i wschodniej.

Niedziela Palmowa, zwana również Niedzielą Kwietną lub Wierzbną, otwiera w tradycji chrześcijańskiej Wielki Tydzień. Święto upamiętnia triumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy, kiedy to według ewangelicznego przekazu podczas tłumnego, radosnego powitania ludzie powiewali trzymanymi w rękach zielonymi gałązkami palmowymi.

Zwyczaj ten wywodzi się ze średniowiecza, prawdopodobnie z tradycji zasłaniania ołtarza kotarami, które symbolicznie rozdzierano podczas czytania Męki Pańskiej przy słowach: „a zasłona świątyni rozdarła się na dwoje z góry na dół” (Mt 27, 51; Mk 15, 38).

Nieodłącznym elementem wielkanocnego koszyka są jajka. Od wieków stanowią one ważny element obrzędowości. Jako symbol odradzającego się życia występują w wielu mitach kosmogonicznych różnych kultur świata.  Używane w magii leczniczej i oczyszczającej, uwalniają swą mocą siły witalne.

Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, przypadające na dzień 15 sierpnia, w polskiej tradycji ludowej określa się mianem Święta Matki Bożej Zielnej lub Matką Bożą Zielną.

Dożynki, zwane powszechnie świętem plonów, a dawniej wieńcem czy okrężnem, są ukoronowaniem całorocznego trudu rolników i mieszkańców wsi. Dożynki w Małopolsce oraz w innych regionach kraju odbywają się końcem sierpnia lub początkiem września.

Co roku w okolicy Bożego Ciała Zalipie „rozkwita”. Domy przyozdabiane są w tradycyjne, kwiatowe wzory. Widać je i na drewnianych chałupach, i na murowanych zabudowaniach, a także we wnętrzach domów. Kwiaty zdobią też stodoły, obory, studnie, płoty…

Wiosenne porządki w Chochołowie różnią się nieco od tych w innych małopolskich miejscowościach. Tu sprząta się nie tylko wnętrza domów, ale i myje je z zewnątrz. Co roku przed świętem Bożego Ciała kobiety szorują drewniane ściany wodą z szarym mydłem.